Het was al donker toen we op het station aankwamen. Over een half uur vertrok de slaaptrein. Ik was zeven en we gingen naar Zwitserland. Naar de bergen, voor de eerste keer in mijn leven. Nog gefascineerder was ik door een nieuw, sprookjesachtig woord. Couchette. De slaapwagon. Met z’n vieren zouden we daarin slapen, en als we wakker werden, zouden we in Basel zijn en bergen zien.

***

Mijn eerste internationale treinreis ging naar Zwitserland. De betovering van toen heeft bij mij een langdurige liefde voor treinreizen veroorzaakt. Logisch dus dat ik, nu vliegen steeds ongemakkelijker voelt, al gauw bij de trein als alternatief uitkom. Een bijzonder goed en comfortabel vervoersmiddel: je stapt in, gaat zitten en droomt weg.

***

Ik werd inderdaad wakker met zicht op de bergen. Eerst kwam de schok van de hoogteverschillen in het landschap, toen de schok van lange gaten in steen. Opeens zag ik minutenlang niets meer, weergalmde alleen het draaien van de wielen. Bang was ik niet; ik verheugde me vooral op wat we aan het eind van de tunnel zouden zien. Deze trein was fantastisch!

***

Ik ben zeker niet de enige bij wie treinen tot de verbeelding spreken, getuige alleen al de vele lijstjes met de mooiste treinreizen ter wereld die je regelmatig in tijdschriften of op websites tegenkomt (Zie hier bijvoorbeeld de mooiste treinreizen ter wereld volgens FOX of de tien mooiste treinreizen in Europa volgens WeAreTravellers) Maar treinreizen zijn ook praktisch. Vanuit Amsterdam ben je met de Thalys in iets meer dan 3 uur in hartje Parijs – zonder douane, oorpijn en treinen van en naar de luchthaven. Ik vind het verreweg de beste manier om naar Parijs te reizen (de laatste keer ging ik met de auto maar dat is me maar matig bevallen). Ook Lille en Disneyland zijn sinds kort direct met de Thalys te bereiken. ICE-treinen naar onder andere Düsseldorf en Frankfurt bieden hetzelfde comfort en dezelfde snelheid. De trein naar Berlijn (de naam alleen al) stopt in veel Duitse provinciesteden maar heeft een bar en de stoelen zijn er ruim. De NS doet nu overigens serieuze pogingen om de reistijd per spoor tussen Amsterdam en Berlijn te verkorten. De Eurostar naar Londen, de nieuwste internationale toevoeging, is stukken minder snel dan het vliegtuig, maar daar staat tegenover dat je niet van een van de vele Londense luchthavens naar de stad hoeft te reizen. Zodra de overstap in Brussel niet meer nodig is (nu noodzakelijk voor de controle door de douane) wordt de reistijd aanzienlijk verkort.

***

Terug naar Amsterdam gingen we met een dagtrein. De geplande 11 uur werden langer en langer door een stroomstoring ergens in Duitsland. Helaas waren hier geen couchettes en bergen met tunnels meer. Er was wel gratis ijs. Een koude goedmaker voor het wachten dat niet echt als wachten voelde.

***

Treinreizen worden steeds populairder, niet alleen bij mij. Behalve dat ze milieubewust zijn, passen treinreizen in de trend van mindful reizen (of misschien moet ik het ‘geestbewust’ reizen noemen). In tijden waarin iedereen tijd tekort komt, geef je jezelf met een treinreis tijd cadeau. Je hoeft niet te sturen of te navigeren (in tegenstelling tot de fiets of de auto) en je hoeft niet binnen anderhalf uur kauwgom te kauwen, te drinken, te eten, te ontspannen en weer kauwgom te kauwen (in tegenstelling tot de meeste korte Europese vluchten). In plaats daarvan heb je uren van leegte voor je, met de mogelijkheid van een wandelingetje binnen handbereik.

 

treinspoor in bos

 

Soms worden die uren leegte echter onvoorzien en ongewild nóg langer en leger. Ik heb ooit stilgestaan in een Noord-Franse sneeuwstorm en toen we eindelijk in Parijs aankwamen bleken de deuren bevroren. We konden pas naar buiten toen het ijs gesmolten was. Het andere uiterste ondervond ik een paar jaar geleden in de trein naar Berlijn, toen tijdens een hittegolf in meerdere wagons de airco kapot was en ook de rails uitzetten door de warmte. Dat zijn natuurlijk (wellicht vaker te verwachte) extreme weersomstandigheden, maar er zijn ook structurele problemen die het reizen met de trein minder comfortabel en praktisch maken dan in mijn meest romantische dromen. In Parijs, bijvoorbeeld, moet je bijna altijd naar een ander station voor een overstap. Ik ken mensen die dat fluitend doen, met pikhouweel en al de metro in, maar ik ken ook mensen die met grote koffers vast komen te zitten in metropoortjes. Een zekerheidsmarge inbouwen in je overstaptijd is hoe dan ook verstandig, tot welke categorie je ook behoort.  

De prijs van de tickets zijn over het algemeen niet te vergelijken met de prijs van vliegtickets. De trein is vele malen duurder, mede doordat op treintickets wél BTW moet worden geheven, maar vliegtickets daarvan zijn vrijgesteld. Op het spoor is ook minder concurrentie, terwijl budgetairlines als EasyJet en Ryanair ongetwijfeld effect hebben gehad op de prijzen en de service van andere vliegtuigmaatschappijen. Nu ben ik zelf als treinromanticus best bereid iets meer te betalen, maar ook voor mij is er natuurlijk een grens aan hoeveel.

Veel van de problemen lijken voort te komen uit het feit dat de nationale spoorwegmaatschappijen (begrijpelijk) vooral oog hebben voor de nationale markt en de nationale reiziger. Op zowel technisch als planningsvlak is er weinig samenwerking, wat zorgt voor verschillende spoorbreedtes en locomotieven, en voor slecht aansluitende dienstregelingen. Door verschillende boekingssystemen was tot voor kort ook het online vinden en boeken van tickets een grote uitdaging, maar daar hebben websites als Happyrail (een initiatief van de Treinreiswinkel), Trainline, Omio en Loco2 verandering in gebracht. Al blijft het in veel gevallen zo dat tickets pas vanaf drie maanden van tevoren te reserveren zijn.

Ooit nam ik de nachttrein naar Kopenhagen – zonder tot de verbeelding sprekende couchette en daardoor stukken minder comfortabel dan de nachttrein naar Zwitserland – omdat het zo goedkoop was. Voor een paar tientjes was ik bereid zestien uur in een trein te zitten en slecht te slapen. Dat slechte slapen was in de praktijk nog vervelender dan ik had voorzien, maar toch denk ik met veel plezier aan de reis terug. De spanning voor vertrek, het wisselende landschap, de zon toen we (eindelijk) aankwamen. Ik ben later nog een keer naar Kopenhagen gevlogen – daar herinner ik me niets meer van.

‘Het gaat niet om de bestemming maar om de weg daarnaartoe.’ De ultieme reisquote is bij treinreizen, mindful of niet, uiteraard sterk van toepassing. Een treinreis is veel meer een ervaring, een belevenis dan een vliegreis. Wat minder reistijd zou absoluut fijn zijn – én veel extra geld én veel extra tijd moeten investeren gaat zelfs treinromantici zoals ik soms te ver – maar bij ernstige gevallen van vliegschaamte en reisdrang is de trein ongetwijfeld het meest geschikte alternatief.

 


Met de trein naar Europese hoofdsteden, vanuit Amsterdam

Hoe lang duurt dat dan, met de trein van Amsterdam naar een andere Europese hoofdstad reizen? Het lijstje hieronder geeft je een idee. De tijden zijn bij benadering; de maand en de dag van de week kunnen de beschikbare treinen sterk beïnvloeden. Reistijden van meer dan 24 uur zijn niet verder gepreciseerd. Soms gaat een deel van de reis per boot (bijvoorbeeld naar Dublin of naar Helsinki). Met dank aan Happyrail / de Treinreiswinkel.

Athene: meer dan 2 dagen (met heel veel overstappen)

Belgrado: meer dan 24 uur (met overstap in Keulen, in München en in Zagreb)

Berlijn: 6,5 uur (zonder overstap)

Bern: 8 uur (met overstap in Duisburg en/of in Basel)

Boedapest: 15 uur (met overstap in Frankfurt en in Wenen)

Boekarest: meer dan 24 uur (met overstap in Frankfurt en in Wenen)

Bratislava: 13 uur (met overstap in Frankfurt en in Wenen)

Brussel: minder dan 2 uur (met hogesnelheidslijn) of 3,5 uur (geen overstap)

Dublin: 15 uur (met overstap in Brussel, in Londen en in Holyhead, West-Engelse kust)

Helsinki: meer dan 24 uur (met veel overstappen in Duitsland, in Denemarken en in Zweden)

Kiev: meer dan 24 uur (met overstap in Berlijn en in Przemysl, Pools-Oekraïense grens)

Kopenhagen: 11 uur (met overstap in Osnabrück en in Hamburg)

Lissabon: 24 uur (met overstap in Parijs en in Hendaye, bij de Frans-Spaanse grens)

Ljubljana: 15 uur (met overstap in Düsseldorf en in Stuttgart)

Londen: 5 uur (met overstap in Brussel op de heenreis)

Luxemburg (stad): 6 uur (met overstap in Parijs)

Madrid: 15 uur (met overstap in Parijs en in Barcelona)

Minsk: meer dan 24 uur (met overstap in Berlijn)

Moskou: meer dan 24 uur (met overstap in Berlijn)

Oslo: meer dan 24 uur (met veel overstappen in Duitsland, in Denemarken en in Zweden)

Parijs: iets meer dan 3 uur (geen overstap)

Praag: 12 uur (met overstap in Berlijn)

Riga: meer dan 24 uur (met overstap in Berlijn en in Minsk)

Rome: 15 uur (met overstap in Düsseldorf, in Mannheim, in Zürich en in Milaan)

Sarajevo: meer dan 2 dagen (met heel veel overstappen)

Sofia: meer dan 2 dagen (met overstap in Düsseldorf, in Wenen, in Boedapest en in Boekarest)

Stockholm: 20 uur (met overstap in Osnabrück, in Hamburg en in Kopenhagen)

Tallinn: meer dan twee dagen (met veel overstappen in Duitsland, in Denemarken, in Zweden en in Finland)

Vilnius: meer dan 24 uur (met overstap in Berlijn en in Minsk)

Warschau: 14 uur (met overstap in Berlijn)

Wenen: 11 uur (met overstap in Frankfurt)

Zagreb: 18 uur (met overstap in Keulen en in München)

 

station